Volkanizma, yer kabuğunun çok derinlerinde bulunan magma adı verilen maddenin belli bir oluşum sonrasında yeryüzüne çıkması olarak isimlendirilmektedir. Yeryüzünde hala aktif olan volkanik dağlarda gerçekleşen olaylar neticesinde yeryüzüne katı, sıvı ve gaz olarak birçok madde çıkar. Katı olarak yeryüzüne çıkan maddeler patlama etkisi ile etrafa savrulan ve lapilli isimi ile anılan taşlar. Gaz olarak etrafa yayılan hava ise duman ve kül bulutu barındırmaktadır.
Volkanik Patlama Nedir ve Sonuçları Nelerdir?
Büyük volkanların patlaması sonucunda etrafta yaşayan birçok kişi yaşamını yitirme riski ile karşı karşıya kalabilmektedir. Bunun en bilinen örneği de 79 senesinde ki Vezüv Yanardağı patlamasıdır. Bu patlama sonrasında etrafa yayılan volkan külleri nedeni ile Pompei ve Herculaneum şehirlerinin sakinleri yaşamlarını yitirmişlerdir. Çünkü şehrin her yerini kaplayan kül bulutları güneşin önünü kesmiş ve etrafın ciddi anlamda soğumasına neden olmuştur. Bununla birlikte havanın kirlenmesi de olumsuz etkilerinden biri olmuştur.
Volkanik patlama sonrasında ortaya çıkan sıvı maddeler ise lav olarak isimlendirilmektedir. Bu lavlar çok yüksek bir sıcaklığa sahiptir. Patlama sonrasında etrafa yayılan lavlar geçtikleri alanda ki tüm canlı varlığını yok edecek güçtedir.
Bu patlamalar sonrasında ortaya çıkan gazlar da insanların ve diğer canlıların ölmesine neden olabilecek seviyededir. Çok yüksek sıcaklıkta ve zehirli olarak çevreye yayılan gazlar nedeni ile 1902 senesinde gerçekleşen bir volkanik patlamada 30 bin kişi hayatını kaybetmiştir. Olay Fransa’ya bağlı Martinik Adası’nda gerçekleşmiştir. Pelee Yanardağı tarihteki en büyük patlamalardan birini yaşamıştır.
Volkanizma Çeşitleri Nelerdir?
Volkanizma faaliyetlerine göre iki farklı türe ayrılır. Bunlardan birisi derinlik volkanizmasıdır. Diğeri ise yüzey volkanizmasıdır. Bu volkanizma türleri şu şekilde açıklanabilir:
1-Derinlik Volkanizması
Derinlik volkanizmasında magma yerkabuğunda meydana gelen çatlaklar arasından sokularak derinlerde soğuyarak katılaşmaya başlar. Bu volkanizma türünde magma dışarıya çıkmaz ve farklı derinlik sınırlarında dayk, lakolit, sill şeklinde isimlendirilen şekiller oluşturmaya başlar.
2-Yüzey Volkanizması
Yüzey volkanizması ise magmanın kırıkları aşarak yeryüzüne ulaşması olarak tanımlanabilir. Bu olay neticesinde katı, sıvı ve gaz birçok madde de volkandan dışarıya çıkar. Sıvı olarak ortaya çıkan maddelere lav ismi verilirken, küçük boyutlu materyallere volkan tüfü ismi verilmektedir. Bunun yanında volkan bombası olarak isimlendirilen iri taşlar ve materyallerdir. Volkandan çıkan gazlar ise daha çok su buhar ve kükürt dioksit gazıdır. (Atmosfer Nedir ve Özellikleri Nelerdir)
Volkan Çeşitleri Nelerdir ve Oluşum Şekilleri?
Kırık hatlar boyunca dışarıya çıkan magma basınç etkisi yok olduğunda soğuyarak katı bir hale bürünür. Bu da yüzeyde birikme yaparak koni şeklini alır. Aldığı şekle göre de farklı şekillerde isimlendirilirler.
Tüf konileri, genel olarak volkanik patlama sonrasında ortaya çıkan kum, çakıl, kül gibi maddelerin birikmesi neticesinde oluşan yeryüzü şekilleridir.
Kalkan biçiminde şekillenen volkanlar ise, magma ile birlikte dışarıya çıkan malzemeler arazi üzerinde kalkan şeklini oluşturur. Bu şekilde hem basık hem de yayvan bir şekildir. Bu volkan türüne en iyi örnek ise Diyarbakır yakınlarında bulunan Karacadağ volkanik dağıdır.
Tabakalı volkan türünde ise magma ile dışarıya çıkan asit karakterli lavların arazi üzerinde oluşturduğu oluşumlardır. Lavlar fazla akışkan değildir ve tabaka şeklinde soğur. Türkiye’de buna en büyük örnek Büyük Ağrı Dağı verilebilir.
Dünya Üzerindeki Aktif Volkanik Dağlar
Avrupa’da ki en büyük ve aktif olan yanardağ Etna Yanardağıdır. Bu dağın oluşumu yaklaşık olarak 3500 yıl önceye dayanmaktadır. Bugüne kadar en az 200 defa patladığı varsayımında bulunan birçok bilim insanı vardır. Bu yanarda günümüzde oldukça turistik bir alanı da oluşturmaktadır. Bu yanardağın birçok yan krateri vardır. 2 ya da 3 ayda bir lav patlaması yaşanır. Yanardağın çevresinde birçok yerleşim birimi vardır ve yanardağın oluşumu insanlar için önemli bir cazibe merkezidir.
İtalya-Sicilya’da bulunan Etna Yanardağı
Kilauea Dağı ise Amerika Birleşik Devletleri’nde bulunan volkanik dağlardan biridir. Hawaii volkanları arasında en aktif haldeki volkandır. Çok genç bir volkan olsa da günümüzde ciddi kayıplar yaşanmasına neden olmaz. Yaklaşık olarak 1247 metre yüksekliğine sahip olan bu volkanın en son patlaması 1983 senesinde yaşanmıştır. (Etna volcan)
Piton de la Fournaise de günümüzün aktif volkanları arasında yer almaktadır. Reunion Adası’nda bulunan volkanın yüksekliği yaklaşık olarak 2631 metredir. Bu yanardağın faaliyetinin 17. yüzyılda başladığı düşünülmektedir. Bu tarihten itibaren de günümüze kadar yaklaşık olarak 150’den fazla büyük patlama yaşanmıştır. Bilim adamlarının tahminlerine göre bu yanardağın yaşının 500 bin yıl olduğu düşünülüyor.
Yasur Yanardağı
Yasur Yanardağı ise yeryüzündeki en güçlü yanardağları arasında bulunuyor. Yeni Hebrides takımadalarında bulunan yanardağ 800 yıldan bu yana aktif bir yanardağdır. Birkaç saat aralıklarla lav fışkırtan bu yanardağ günümüzde büyük bir turizm potansiyeli oluşturmaktadır. Her sene binlerce turist bu yanardağın ortaya çıkardığı lav şovunu izlemek için bölgeye akın ediyor.
Volkanizmanın Faydaları Nelerdir?
Volkanizma her ne kadar yıkıcı etkileri ile bilinen bir doğa olayı olarak bilinse de farklı açılardan önemli katkıları olduğunu da söylemek mümkündür. Volkanizmanın faydaları arasında şunları saymak mümkündür:
- Tarım alanlarında verimli topraklar oluşturur ve üretim artışına destek verir.
- Jeotermal enerji kaynaklarının oluşmasına yardımcı olur.
- Jeo turizm sektöründe artış meydana gelir.
- Doğal bir ısı kaynağı meydana getirir.
- Tüm bu faydaları nedeni ile günümüzde en aktif volkanların dahi çevresinde yerleşim yerlerini görebilmek mümkün hale gelmektedir.