Makedonya, Balkanlar için etnik yapısından dolayı oldukça karmaşık bir bölge olup, Kuzey Makedonya Türkleri tarihi içinde önemli bir yerdedir. Makedonya günümüzde üçe bölünmüş vaziyettedir. Bu bölgeler Yunanistan sınırları içinde kalan ve Ege Makedonyası olarak adlandırılan bölge, bugünki Bulgaristan ve şuan bağımsız bir devlet olan Vardar Makedonyası’dır.
Makedonya geçmişten günümüze pek çok kavmin yerleşim yeri olmuştur. Bu kavimlere Türkler de dahil olup, bu bölgeye gelen ilk Türklerin Hunlar olduğu bilinmektedir. Ardından çeşitli Türk kavimleri farklı sebeplerle bölgeye göç etmişlerdir. Uzun yıllar Osmanlı egemenliği altında kalan Makedonya, Balkan Savaşları sırasında kaybedilmiştir.
Makedonya’nın Osmanlı elinden çıkmasıyla burada yaşayan Türkler oldukça zor zamanlar geçirmiş ve göç etmek durumunda kalmışlardır. Geriye kalan Türkler ise azınlık konumuna düşmüş, çeşitli din, dil ve özgürlük amaçlı örgütlenmelerde ise etkili bir sonuç elde edememişlerdir. Tito‘nun lider olduğu dönemde zorluk içinde olan Türkler için asıl sorunlar yeni başlıyordu. 1990’lı yıllarda parçalanmaya başlayan Yugoslavya, Makedonya’nın bağımsızlığını ilan etmesine neden oldu.
Türklerin Makedonya’ya Gelişi ve Yaşamları
Makedonya Hunlar sayesinde Türkleri tanımıştır. Ardından Kıpçaklar ve Peçenekler gibi çeşitli Türk kavimleri de bölgeye yerleşmişlerdir. XIV. yüzyılda ise Osmanlı İmparatorluğu Makedonya’ya hakim olmuştur. Ardından özellikle Batı Anadolu Türkleri Makedonya’ya yerleştiler. Bölge tamamen Türk’leşmişti. Vakıflara ait müesseseler önem teşkil ediyor, şehir yapılanması Türk kültürünü yansıtıyordu.
Makedonya sınırları içerisindeki pek çok şehir ağırlıklı olarak Türk nüfusunu barındırıyordu. Selanik, Serez, Üsküp ve Köprülü gibi önemli şehirlerde Türkler yoğun olarak bulunuyordu. İlerleyen dönemlerde çeşitli siyasal olaylar ve savaşlar nedeniyle bu bölgedeki Türk nüfusu azınlığa düşecek kadar yok oldu. Günümüzde hala Makedonya’da yaşayan Türkler bulunmaktadır. Özellikle Gostivar, Bitola, Üsküp ve Velez’de Türkler bulunmaktadır.
I. Dünya Savaşı sonrası bölgedeki Türkler Arnavutlar ve Makedonlar tarafından azımsanmaya ve yok sayılmaya başlandı. Hatta Arnavutlar Türkler için “Türkleşmiş Arnavutlar” ifadeleri kullanılıyordu. Türk’lüğe ait olma durumu hiç edilmeye başlanmış, Makedonlar ise önemli bölgelerin kırsalında yaşayan Türklerin aslında Türk olmadıklarını öne sürmeye başlamışlardı.
Makedonya’da bulunan Türkler pek çok açıdan ikiye ayrılır. Özellikle Batı Makedonya Türkleri çeşitli imkanlara sahipken, Doğu Makedonya Türkleri ‘ne bilerek birçok hizmet yapılmamıştır. Eğitim götürülmemiş ve ekonomik açıdan zayıf bırakılmışlardır. Bunun amacı Türklük duygusunu öldürmek ve asimile etmekti. Eğitim alamayan Kuzey Makedonya Türkleri kültürel açıdan da zayıf düşmekte ve bu durumu daha da kötü hale getirmekteydi. Şuan hala pek çok sorunla Makedonya’da yaşayan Türkler her türlü olumsuzluğa ve imkansızlığa rağmen etnik kimlik ve kökenlerini korumayı başarmışlardır.
Günümüzde Makedonya’nın Nüfus Yapısı
Makedonya nüfus yapısı birçok etnik yapıya sahiptir. Farklı milletlerin birlikte yaşadığı bir bölge olduğundan karışık bir nüfusa sahiptir. Makedonlar dışında Türkler, Arnavutlar, Rumenler ve Torbeşler nüfusun genel yapısını oluşturur. Çeşitli sebeplerle nüfus yapısı ve sayısı sürekli değişiklik göstermiştir. Nüfus yoğunluğu en çok değişen ırk ise Türkler’dir.
Günümüzde hala ırksal ayrımcılık söz konusu olup Torbeşler’in Makedon olduğu savunulur. Ancak Torbeşler Türk olduklarını ve Türkçe eğitim görmek istediklerini defalarca dile getirmişlerdir. Buna rağmen Makedonlar bu duruma aldırış etmeden Torbeşler’i “Makedon Müslüman” olarak adlandırmışlardır. Ayrıca bölgede yaşayan Çingeneler çoğunlukla Türkçe konuşmaktadır. Özellikle Batı Makedonya kısmında yaşayan Çingeneler Türklere yakındır. Bundan dolayı devlet, sırf Çingeneler ile Türkler yakınlık kurmasın diye Çingenece’yi seçmeli ders olarak okutmaktadır.
Göçlerle Makedon Nüfus Yapısı
Makedonya’daki göçler ilk olarak Osmanlı – Rus Savaşı döneminde başlamış fakat en büyük göç 1950 – 1960 yılları arasında gerçekleşmiştir. Türkler kitleler halinde Makedonya’yı terk etmişler, bazıları mal varlıklarını satacak fırsatı bile bulamamıştır. O dönem Yugoslavya ve Türkiye arasında “Serbest Göç Anlaşması” imzalanmıştır. Bu durum Yugoslavların işine gelmiştir. Büyük göç hareketiyle Makedonya bölgesindeki Türk nüfusunun üçte ikisi bölgeyi terk etmişlerdir.
Yapılan sayım ve verilere göre büyük göç dalgasının olduğu dönemde bölgeden 200 – 250.000 civarında Türk göç etmiştir. Bugün hala çeşitli sebeplerle göç devam etmektedir. İmkansızlıklardan dolayı eğitim göremeyen Türkler, Türkiye’ye gelmekte ve daha sonra aileleri de buraya yerleşmektedir.
Makedon tarihine bakıldığında II. Dünya Savaşı döneminde Türkler ve Makedonların Alman işgaline karşı nasıl omuz omuza savunma yaptıkları görülür. Tito döneminde özgürlük ve haklarının verileceğini sanan Türkler Tito’yu desteklemiş, birçok meydan ve alanda da Türk – Makedon savunma birliği anlatılmıştı. Arnavut milliyetçiliğinin giderek artması ve Türklerin aslında Türkleşen Arnavut olduklarının savunulması Türkleri en çok etkileyen olaydı. Tito’nun ölümünün ardından artan Arnavut baskısı ve hakların kısıtlanması Türkleri sıkıştırmaya başlamıştı. 1989 yılında anayasada yer alan bazı maddeler azınlıklara karşı önlem amaçlı değiştirildi. “Makedonya, Makedonya’da var olan Arnavut ve Türklerin devleti…” cümlesi kaldırıldı. Bu durum artık Türklerin Makedon toprağını vatan toprağı olarak göremeyecekleri anlamına geliyordu.
1991 yılında Makedonya’da referanduma gidilmiş, Arnavut ve Makedonlar boykot ederken Türkler “Evet” oyu kullanarak bağımsızlık ve özgürlük yancısı olmuşlardır. Ancak tüm bu çabalar Türklerin yer edinmesine çare olmamıştır. Nüfus bakımından diğer milletlerden azımsanmayacak kadar yoğun olan Türklere seçim sonrası mecliste 1 sandalye bile verilmemiştir.
Kuzey Makedonya Türkleri’nin Günümüzdeki Durumu
Makedonya’daki Türk nüfusunun azalmasıyla pek çok haktan mahrum bırakılan Türkler, büyük zorluklar yaşamakta ve atalarının var olduğu Makedonya topraklarında yok sayılırcasına yaşamaktadırlar. Makedonya hükümeti sadece Makedon ve Arnavutlara göre düzenleme yapmakta, bölgede yaşayan diğer milletler umursanmamaktadır. Bakıldığında diğer Türk ulusları ve özellikle Türkiye Kuzey Makedonya Türkleri için hiç bir yardım yapmamakta ve Balkan Türk’ü unutulmuş konumdadır.