ÖZET
Kısaca Hayatı
Kaşgarlı Mahmut Türk Dili ve Kültürü ile alakalı çeşitli çalışmalar yapmıştır. Dîvânü Lugati’t-Türk kitabının yazarı olan dil bilimcidir.
Kaşgarlı Mahmut 1008 yılında Türkistan Topraklarında dünyaya gelmiştir. Hamidiye ve Sacidiye Medreseleri’nde eğitim almıştır. Tahsilini tamamladıktan sonra Orta Asya’da dolaşarak Türk Dili’ni detaylı şekilde incelemeye başladı. Anadolu’yu gezdikten sonra çeşitli diller ve lehçeler üzerinde çalışmalarını sürdürmek amacıyla Bağdat’a gitti ve orada kaldı. 1072 yılında başlayıp 1074 yılında tamamladığı Dîvânü Lugati’t-Türk adlı eseri dönemin Abbasi halifesine hediye etmiştir. Günümüzde bu kitabın aslı halen Ayasofya müzesinde sergilenmektedir. 1080 yılında memleketine geri dönen Kaşgarlı Mahmut 1105 yılında hayata veda etmiştir.
Eserleri:
Kaşgarlı Mahmut’un en önemli eseri Türkçe dinindeki ilk sözlük ve ansiklopedi olan Dîvânü Lugati’t-Türk’tür. Bunun yanında Kitabu Cevahirü’n-Nahv fi Lugati’t Türk adlı eseri vardır. Ancak bu eser kaybolmuş, günümüze kadar ulaşamamıştır.
UZUN
Kaşgarlı Mahmut Hayatı Uzun
Asıl ismi Mahmud bin Hüseyin bin Muhammed’tir. 1008 yılında Kaşgar’da doğmuştur. İyi bir öğrenim görmüş ve İslam bilimlerini öğrenmiştir. Arapça ve Farsça dillerini iyi biliyordu. Orta Asya’da dolaşırken Türkçenin bütün lehçelerini öğrenmiştir.Türk Dili üzerine yapmış olduğu çalışmaları tamamladıktan sonra Bağdat’a gitmiş ve burada Dîvânü Lugati’t-Türk adlı eseri yazmıştır. 1072 yılında başladığı eseri 1074 yılında tamamlamıştır. Daha sonra bu eserini dönemin Abbasi halifesi olan Muktedi Biemrillah’a takdim etmiştir.
Kaşgarlı Mahmut bu eseri Araplara Türkçeyi öğretebilmek amacıyla yazmıştır. Eserde yaklaşık 7500 civarında Türkçe kelime bulunmaktadır. İçerisinde atasözleri, ağıtlar, deyimler ve şiirler de yer almaktadır. Kitabın önsözünde Kaşgarlı Mahmut Türkler hakkında bilgi vermektedir.
Kitabın önsözünde Kaşgarlı Mahmut’un çizdiği dünya haritası bulunmaktadır. Ayrıca, bu haritada Türklerin yaşadığı bölgeler de gösterilmiştir. Dîvânü Lugati’t-Türk adlı eserde Arapça dilindeki kurallar sözcük yapısı ve sözcük türetme yolları göz önüne alınmıştır. Eser harf sırasından ziyade sözcükleri oluşturan hecelerin sayısına göre yapılmıştır.
Kaşgarlı Mahmut’un ilk eseri olan Kitabu Cevahirü’n-Nahv fi Lugati’t Türk adlı eseri ise kaybolmuş, hâlen bulunamamıştır. Dil bilimleri için yapmış olduğu geziyi tamamlayıp eserlerini yazdıktan sonra Kaşgarlı Mahmut 1080 yılında memleketi Kaşgar’a geri dönmüştür. Burada 25 yıl daha yaşayan Kaşgarlı Mahmut, 1105 yılında 97 yaşındayken vefat etmiştir.
Kaşgarlı Mahmut Edebi Kişiliği
Kaşgarlı Mahmut oldukça iyi eğitim görmüştür. Türkçenin lehçe ağızlarını çok iyi şekilde konuşabilmektedir. Türk dilinin gelişmesindeki en büyük paya sahip olduğu düşünülmektedir.
Çok iyi bir eğitim gördüğü, İslami bilimlerini iyi bildiği, Türkçe ve Türkçenin çeşitli lehçe ve ağızlarını çok iyi bildiği gibi Arapça ve Farsçayı da mükemmel bildiği tespit edilmiştir. Türkçenin gelişip serpilmesinde büyük hizmet ve çalışmalarda bulunmuştur. Kaşgarlı Mahmud”un iki eseri olduğu bilinmektedir. Kitabu Cevahirü’n-Nahv fi Lugati’t Türk (Türkçe dilinin dilbigisi cevherleri ve sözlüğü) adlı eseri henüz bulunamamıştır.
