Ağaç Yaşken Eğilir
İnsanlara eğitim, terbiye, ahlak kuralları gibi değerler henüz çocuk yaşta verilmelidir. İnsan beyni doğuştan itibaren işlenmeyi bekleyen boş bir levha gibidir. Bebeklerin, doğduğu ilk günlerde gerçekleştirdikleri davranışlar içgüdüseldir, ancak sonradan öğrendikleri bilgilerle hareket etmeye başlar, bilinçli davranışlar sergilerler. Taze beyinlerin bilgiyi alıp kavraması ve uygulaması daha kolay olmaktadır. Eğitimin küçük yaşta verilmesi gerektiğinin en büyük sebeplerinden birisi de budur.Birçok bilim adamına göre davranışlar ve kişilik çocukluk yıllarında oluşur. Zaten bu yüzdendir ki atalarımız ”Yiğit yedisinde ne ise, yetmişinde de odur.” demişlerdir. Bir çocuk aile terbiyesini, huyunu, suyunu yaşamının ilk yıllarında öğrenir. Bu dönemde çok hızlı öğrenmeler gerçekleşir; çünkü beyin öğrenmeye açtır ve gördüğü her bilgiyi, bir bilgisayar gibi hafızasına kaydeder. İnsanların belli bir yaştan sonra bir şeyler öğrenmesi çok güçtür. Öğrenseler bile pratiğe dökmekte yetersiz kalabilirler. Eğitim psikolojisinde ”kritik dönem” adı verilen bir dönem vardır. Çocuk kazanması gereken davranışı bu dönemde kazanmazsa, ileride ya hiç kazanamaz ya da kazansa bile bir yönü hep eksik kalır. Örneğin 7 ve 40 yaşlarında iki kişiye bisiklet sürmeyi öğretmeye kalkarsak 7 yaşındaki çocuğun, 40 yaşındaki kişiye göre daha kolay öğrendiğini ve ileride daha güzel süreceğini görebiliriz. Burada kritik dönem devreye girmiştir ki 40 yaşındaki adam için artık bu dönem geçmiş, böylece bisiklet sürmeyi öğrenmesi zorlaşmıştır. Ağaç yaşken eğilir sözüne somut anlamda yaklaştığımızda bile mananın ne kadar doğru olduğunu anlayabiliriz. Gerçekten de kurumamış yani yaş bir ağacı eğmek kolaydır; fakat kurumuş, zamanı geçmiş bir ağacı eğmeye çalıştığımızda, ağacın kırıldığını gözlemleyebiliriz. Kendisine bazı davranışlar öğretilmemiş bir insanın çok sonradan o kazanımlara sahip olmasını beklemek pek yerinde olmayacaktır. Örneğin henüz çocuk yaşta iken kendisine hayvan sevgisi aşılanmamış bir insana kırklı veya ellili yaşlarda hayvan sevgisini aşılamaya çalışmak çok zordur; çünkü ağaç yaşken eğilir, yani insanlar eğitimlerini erken yaşlarda almalıdır.
Bu kural, sadece akademik okul bilgileri için geçerli değildir. Allah inancı insanlık sevgisi, aşk gibi değerlerde de aynı durum söz konusudur. Bizlere düşen çocuklarımızı henüz zamanı geçmeden en güzel şekilde yetiştirmek, onlara bir hamur misali en güzel şekli vermektir. Zamanında kazandıramayacağımız bir davranışı çocuğumuza kazandırmanın ne kadar zor olacağını bilmeli, ağacı yaş iken eğmeliyiz.